Þetta viðtal birtist á vef Háskóla Íslands 28. mars 2025:
„Ég held að það sé tilhneiging innan ákveðinna hópa á Íslandi að trúa því að hlýnun jarðar sé ekkert svo alvarleg. Ég hef ákveðnar kenningar um hvers vegna svo sé en engin skýr svör enn þá,“ segir Ole Martin Sandberg, nýdoktor í heimspeki við Háskóla Íslands, og vísar þar til viðfangsefnis rannsóknar sinnar, „Áhrif hamfarahlýnunar á tilfinningalíf: Rannsókn á áhrifum loftslagsbreytinga á tilfinningar og hegðun fólks á Íslandi“. Rannsóknin snýst um áhrif hnattrænnar hlýnunar á Íslandi út frá félagslegu og heimspekilegu sjónarhorni.
Ole Martin bendir á að ef fólk trúir ekki að hlýnun jarðar muni hafa mikil áhrif styðji það síður stefnumál sem ganga út á að stemma stigu við henni. „Ég hef jafn mikinn áhuga á menningarlegum og félagslegum áhrifum hnattrænnar hlýnunar og áhrifum hennar á hugsanir fólks og tilfinningar og ég hef á áhrifum hennar á íslenska náttúru, landslag og líffræðilegan fjölbreytileika. Þetta tengist allt, hugsanir fólks um hnattræna hlýnun – hversu alvarleg þeim finnst hún, hversu kvíðið það er og hvað því þykir nauðsynlegt að gera vegna hennar – mótast af því sem fólk veit um hlýnun jarðar eða hvað það veit um afleiðingar hennar.“
Tilfinningar knýja fólk til aðgerða
Það var tvennt sem leiddi Ole Martin að þessu rannsóknarefni. Fyrir nokkrum árum kenndi hann námskeið þar sem hann fékk nemendur til að lesa texta um hlýnun jarðar sem skrifaðir voru af fræðafólki innan hugvísinda og félagsvísinda. Hann bað nemendur um að halda dagbók um andlega heilsu sína á meðan á námskeiðinu stóð og spurði spurninga á borð við „Hvaða áhrif hafa textarnir á ykkur?“ og „Fyllist þið von við lesturinn eða finnið þið fyrir kvíða og örvæntingu?“ „Þá áttaði ég mig á því hversu nauðsynlegt það er fyrir nemendur og einnig fyrir samfélagið í heild að tala um tilfinningar sínar og fyrir þá sem miðla upplýsingum um hlýnun jarðar að taka þessar tilfinningar alvarlega.“
Tilfinningar eru mikilvægar þegar kemur að því að leysa vandamál því þær knýja fólk til aðgerða. Ole Martin telur að þó að fólk búi yfir vísindalegri þekkingu um hlýnun jarðar er ekki gefið að það viti hvað eigi að gera. „Ég held að við þurfum meira en vísindi til að skilja ástæðurnar fyrir þessu, þetta er líka félagslegt, sálrænt og heimspekilegt vandamál. Allar fræðigreinar geta lagt sitt af mörkum við að finna lausn á þessu vandamáli og það er mikilvægt að ólíkar fræðigreinar vinni saman. Á mannöld er ekki lengur hægt að greina skýrt milli þess „félagslega“ og þess „náttúrulega“ – það er tengt.“
Einnig hefur Ole Martin verið svekktur og vonsvikinn yfir því hvernig umræðan um hnattræna hlýnun hefur verið á Íslandi. Hér hafi megináhersla verið lögð á bráðnandi jökla og aukna hættu á skriðuföllum. „Þessi vandamál eru nógu alvarleg en þau eru líka staðbundin og eitthvað sem við getum ráðið við. Ég held að áherslan á þetta verði til þess að litið er fram hjá mörgum alvarlegri afleiðingum og að alvarleiki vandamálsins komist ekki fyllilega til skila.“
Ísland ekki einangrað þó það sé eyja
Tvær ástæður gætu verið fyrir því að umræðurnar á Íslandi eru jafn takmarkaðar og raun ber vitni. Í fyrsta lagi virðast sumir halda að Ísland verði fyrir minni áhrifum vegna þess sem gerist annars staðar vegna þess að það er eyja. Í raun er það öfugt. „Verandi eyja sem flytur inn nánast allt sem við þurfum á að halda erum við fullkomlega háð því sem gerist annars staðar í heiminum og við getum ekki litið á okkur sem einangruð,“ útskýrir Ole Martin og heldur áfram: „Það gæti líka verið vegna einangrunar milli ólíkra akademískra greina. Þegar maður spyr líffræðing eða veðurfræðing um afleiðingar hnattrænnar hlýnunar svara þeir einu en hagfræðingur eða sérfræðingur í mannréttindum gefa allt annað svar.“
Samfélag og hnattræn hlýnun hafa áhrif hvort á annað
„Ég er heimspekingur en það gerir mig ekki hæfan til að leysa þessi vandamál þótt ég vildi það,“ segir Ole Martin. „Rannsóknaraðferð mín felst aðallega í því að tengjast og koma á tengslum milli sérfræðinga innan ólíkra greina í þeirri von að það verði auðveldara fyrir þá að vinna saman þvert á fræðigreinar. Ég er að vonast til þess að læra nóg um þessar greinar með því að tala við sérfræðinga innan þeirra svo ég geti sýnt fram á hvernig þær tengjast og skarast þegar kemur að því að takast á við hlýnun jarðar.“
Í þessum tilgangi hefur hann opnað vef, Climate Affect, til þess að auðvelda ólíkum fræðigreinum að tengjast. Vefurinn verður nokkurs konar net fyrir vísindamenn til að finna hver annan og vinna saman að verkefnum.
Ole Martin vinnur út frá aðferð ferlaheimspeki sem gengur út frá því að allir hlutir séu ólíkir en skarist og virki gagnkvæmt hver á annan í lifandi ferli. „Ferlaheimspeki á vel við þegar kemur að vísindum því hún gefur nýja sýn á viðfangsefnin og ég held að það komi að góðu gagni við að skilja hnattræna hlýnun. Í ferlaheimspeki er ekki talað um samfélagið, líffræðilegan fjölbreytileika og hlýnun jarðar sem aðskilda hluti heldur sem ferli sem hafa áhrif hvert á annað,“ útskýrir hann.
